«Ζιλ και η νύχτα» του Hugo Claus

“Για να ανέβεις στον Παράδεισο πρέπει να πάρεις φόρα από την Κόλαση”
Νίκος Καζαντζάκης

Ο Ζιλ ντε Ραι, Στρατάρχης της Γαλλίας, συμπολεμιστής της Ιωάννας της Λωρραίνης, το 1440 απολογείται στο δικαστήριο της Ιεράς Εξέτασης για τα εγκλήματά του. Το δικαστήριο αποφασίζει τη θανατική του καταδίκη με απαγχονισμό και πυρά. Κατηγορήθηκε για ανθρωποκτονία, σοδομισμό και μαύρη μαγεία. Το φαινόμενο «Ζιλ ντε Ραι», απασχολεί μέχρι και σήμερα τους μελετητές. Πώς ένας άνθρωπος θεοσεβούμενος, πιστός στο Χριστό και στην Ιωάννα της Λωρραίνης, ένθερμος πατριώτης που πολέμησε για την απελευθέρωση της Γαλλίας κι έγινε Στρατάρχης, έφτασε στο αντίθετο άκρο; Τα πρακτικά της δίκης του Ζιλ ντε Ραι έχουν σωθεί στο ακέραιό τους, όπως επίσης και τα πρακτικά της πολιτικής του δίκης.

Αθώος ή ένοχος; Η παράσταση «Ζιλ και η νύχτα» του Hugo Claus σε σκηνοθεσία και ερμηνεία Νίκου Χατζηπαπά που θα παρουσιάζεται κάθε Δευτέρα στις 9 μ.μ από 8 Οκτωβρίου έως 4 Δεκεμβρίου 2018, δεν έχει ως  στόχο να κρίνει, να ενοχοποιήσει ή να απενοχοποιήσει τον Ζιλ ντε Ραι, αλλά να φωτίσει τις άγνωστες πτυχές της απολογίας ενός εκ των δέκα μεγαλύτερων κατά συρροή δολοφόνων όλων των εποχών. Όπως αναφέρει και ο Joris – Karl Huysmans στο μυθιστόρημά του με τίτλο «Là bas», ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ μπροστά στον Ζιλ ήταν ένας άτολμος αστός κι ένας ασήμαντος εκτελεστής. Ο Ζιλ ντε Ραι ονειρεύτηκε ένα ταξίδι δίχως τέλος που θα τον έσωζε. Αρκέστηκε όμως στην πρόθεση. Ακόμα και κατά τις τελευταίες ελεύθερες μέρες του συνέχιζε να αποκεφαλίζει παιδιά.

Σημείωμα του σκηνοθέτη:
Στο έργο “Ζιλ και η Νύχτα” συνυπάρχουν δύο πλαίσια, ένα πραγματικό και ένα φανταστικό. Το πραγματικό πλαίσιο προσδιορίζεται από την απολογία του Ζιλ ντε Ραι στην Ιερά Εξέταση το 1440. Ολόκληρο αυτό το πλαίσιο, όπου είναι και το κυρίαρχο, καλύπτοντας το 90% του έργου, βασίζεται στα πρακτικά του θρησκευτικού δικαστηρίου τα οποία διασώζονται ακέραια, έχουν εκδοθεί και μεταφερθεί από τα λατινικά στα Γαλλικά από τον Pierre Klossowski. Εκεί είναι συγκεντρωμένα μαζί με τις καταθέσεις των μαρτύρων, ένα αναλυτικό χρονολόγιο, μία μεγάλη εισαγωγή και σημειώσεις του Georges Bataille σε έναν τόμο που κυκλοφόρησε το 1965 με τη δική του εκδοτική επιμέλεια. Και σε ένα φανταστικό πλαίσιο που αναφέρεται στις σκέψεις και σ’ έναν εσωτερικό διάλογο του Ζιλ Ντε Ραι με την Ιωάννα της Λωραίνης και τον δαίμονα Μπαρόν που στην πραγματικότητα είναι ένας τραγικός μονόλογος που πηγάζει από τα πιο μύχια και σκοτεινά τοπία της ύπαρξης του.Ο Ζιλ ντε Ραι έγκλειστος σε ένα κόσμο που βρίσκεται στο μεταίχμιο της αγιότητας και του πιο σκοτεινού και ειδεχθούς εγκλήματος, με μόνη διέξοδο τον πιο ταπεινωτικό και φρικτό θάνατο της κρεμάλας και της πυράς. Η ειλικρινής μεταμέλεια του Ζιλ ντε Ραι τον απαλλάσσει από τον αφορισμό που τον έτρεμε, αλλά τον οδηγεί στη θεαματική και λυτρωτική διαφυγή με θάνατο στην πυρά και την αγχόνη. Τα αποτρόπαια, εκλεπτυσμένα και ειδεχθή εγκλήματα του Ζιλ ντε Ραι τον κατατάσσουν σ’ ένα εκ των πλέον σκοτεινών και αποτρόπαιων κατά συρροή δολοφόνων όλων των εποχών.

Το έργο «Ζιλ και η νύχτα» έχει πολλαπλό ενδιαφέρον. Δικαστικό, θρησκευτικό, κυρίως ψυχογραφικό. Όλοι οι μελετητές του φαινομένου Ζιλ ντε Ραι αναρωτιούνται πως ένας άνθρωπος σαν τον Ζιλ Ντε Ραι, από αυτό που ήταν, θεοσεβούμενος, πιστός στο Χριστό και στην Ιωάννα, ένθερμος πατριώτης, που πολέμησε για την απελευθέρωση της Γαλλίας και έγινε Στρατάρχης, έφτασε στο αντίθετο απώτατο άκρο. Η ψυχογραφική ή και ψυχιατρική παράμετρος είναι από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του έργου που μεταφράζονται και ως θεατρικό και ερμηνευτικό ενδιαφέρον. Το έργο “Ζιλ και η Νύχτα» είναι σύγχρονο και το θέμα του διαχρονικό: η αιώνια πάλη του καλού και του κακού των δημιουργικών και καταστροφικών δυνάμεων της ανθρώπινης νόησης. Πρόκειται για ένα πολύ σκληρό και ακραία τολμηρό έργο, στοιχείο που χαρακτηρίζει εξάλλου το συνολικό έργο του Ούγκο Κλάους, που δεν στερείται ωστόσο το χιούμορ, τις απροσδόκητες διακυμάνσεις και ακραίες μεταπτώσεις. Η πολιτική, κοινωνική πλευρά του έργου θα ήταν σοβαρή παράλειψη να αγνοηθεί, μια πλευρά που βρίσκεται στον πυρήνα του έργου. Ο ολοκληρωτισμός, η βία, ο πόλεμος και η θυσία της πιο αγνής και παιδικής αθώας ύπαρξης, στον βωμό του χρήματος αποτελούν δομικό συστατικό στοιχείο του έργου. Ελπίζω πως αυτό που ο θεατής θα πάρει μαζί του φεύγοντας από την παράσταση είναι η λυτρωτική αγαλλίαση που μας προσφέρει το αυθεντικό έργο τέχνης.