Κριτική Θεάτρου
Της Μαρίκας Θωμαδάκη*
«Χανς Κόλχαας» του Τζέιμς Σόντερς βασισμένο στη νουβέλα του Χάινριχ φον Κλάιστ στο Θέατρο «Αrt 63»
Το θεατρικό έργο «Χανς Κόλχαας» του Τζέιμς Σόντερς, σε μετάφραση Γιώργου Θεοδοσιάδη, δίνει την ευκαιρία στην σκηνοθέτιδα Λίλλυ Μελεμέ να φωτίσει μια εποχή ζόφου, που δεν απέχει και πολύ από την δική μας: Το υλικό αίτιο, που την συνιστά, είναι ίδιο, αλλάζει το μορφικό και ορισμένως το ποιητικό αίτιο, ενώ παραμένει ίδιο το τελικό αίτιο.
Ο εξεγερμένος άνθρωπος του Σόντερς, μακρινός εξ αίματος νεκρός του Κλάιστ, αποτυπώνει πολυδιάστατα στερεότυπα αγώνων και αγωνίας, κυρίως όταν η ανθρώπινη οντότητα δεν φλέγεται από την φιλοδοξία του επαναστάτη. Ο Χανς Κόλχαας, φερ’ειπείν, δεν περιμένει να πάρει το σκήπτρο της εξουσίας, πεθαίνει όμως για τη μία και μοναδική ίσως στιγμή όπου θα αποδοθεί δικαιοσύνη.
Η σκηνοθεσία της κ. Μελεμέ ταλαντεύεται ανάμεσα στο τώρα και σε ένα απώτερο παρελθόν θαλερό και στιβαρό όπως μια σύγχρονη αιματηρή και θανατηφόρα επίθεση. Η εξέγερση των αγροτών στις μικρές ηγεμονίες της Γερμανίας αποτελεί, ούτως ή άλλως, το ιστορικό υπόβαθρο της πλοκής ενός ιδιότυπα γραμμένου έργου, σαν έπος, πριν το επικό θέατρο, ένα βεριστικό θέαμα πριν τον βερισμό ως αισθητική κατηγορία και πρακτική. Η μεταφορά ακολουθεί ένα τελετουργικό της ακραίας απαίτησης της εμμονής στο δικαίωμα της πολιτικής ανυπακοής: όταν ένας νόμος είναι βλαπτικός για τον πολίτη φέρνει δεινά, κακουχίες, αδιέξοδα και μικρο-εξεγέρσεις στις οποίες περισσεύει το παράπονο. Η πορεία του Χανς Κόλχαας, στον απόηχο των μεταρρυθμίσεων του Λουθήρου, είναι μια πορεία στην νομοτέλεια και στον πικρό κόσμο του μικρού Κεμάλ: «αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ». Κι έπειτα, αμέσως μετά, η πορεία μεγαλώνει ακατάπαυστα. Επί κεφαλής, ο άλλος Λούθηρος που τραγουδάει ένα μοναχικό τραγούδι για πολλούς: «I have a dream…»
Συνδυαστικός στην σωματότητα και στις μικρές φωνητικές μετωνυμίες, ο Νίκος Νίκας, στον ρόλο του Χανς Κόλχαας, κινείται ευθύβολα στον χώρο εναρμονίζοντας τον τόπο της γεωγραφίας με τον τόπο της ψυχής, που ταξιδεύει για να συναντήσει τον άλλο, έναν «έτοιμο από καιρό». Η ερμηνεία του κ. Νίκα παρουσιάζει αβίαστα τον άνθρωπο που απαιτεί δικαιοσύνη εδώ και τώρα αρνούμενος εξευτελιστικές συναλλαγές με τον εχθρό. Πλαισιωμένος από ένα πλήθος νέων ηθοποιών, καλοδουλεμένων, ο εξαιρετικός ηθοποιός προκρίνει την ιδιαίτερη φροντίδα και έμφαση στο στοιχείο της συλλογικότητας που τείνει να βρει μέσα από το Εμείς, ένα θυμωμένο Εγώ. Ο Νίκος Νίκας, εν μέσω αυτής της συλλογικής οντότητας, καλύπτει με άρτια υποκριτική έξαρση τον ορισμό του τραγικού ήρωα. Εκπίπτει θα λέγαμε από μια κατάσταση ευδαίμονος αναμονής σε κατάσταση απελπισίας, στον εγκλεισμό της οδύνης και του μακρόσυρτου υψηλόφρονος θρήνου. Ο Κόλχαας του Νίκου Νίκα συνομιλεί με έναν χορό αρχαίας τραγωδίας που παρακολουθεί και αναμένει μια καθολική λύτρωση.
Η τραγική πορεία του αδικαίωτου ανθρώπου πραγματοποιείται στον περιρρέοντα θεατρικό χώρο που διαμορφώνεται ευθύβολα ως Λαβύρινθος από τα σκηνικά και τα κοστούμια των Άννα Ζούλια και Σύλβια Χαρατσάρη, καθώς και απ’ τους άριστους φωτισμούς του Βαγγέλη Μούντριχα και από τους έντονους ήχους της μουσικής της Μάρως Θεοδωράκη. Τέλος, οι ομόκεντροι συνεχόμενοι κύκλοι κινούνται μαζί με τα σώματα των ηθοποιών, δημιουργώντας γεωμετρικό σύστημα ελεγχόμενο από την ευελιξία των κινήσεων που διδάσκει η Κική Μπάκα.
*Η Μαρίκα Θωμαδάκη είναι Καθηγήτρια Θεωρίας και Σημειολογίας του Θεάτρου, τ. Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστήμιου Αθηνών.
