Κριτική Θεάτρου
Της Μαρίκας Θωμαδάκη*
«Εγώ, ο Μάρκος Βαμβακάρης» στο Θέατρο «Στοά»
«Εγώ, ο Μάρκος Βαμβακάρης», ένας τίτλος μονολόγου που προδιαθέτει τον θεατή για την ενική διάθεση του εγχειρήματος της σκηνικής έκθεσης ενός μόνου ηθοποιού. Ωστόσο, ο μονόλογος του Θανάση Παπαγεωργίου στο θέατρο «Στοά» καταργεί πολλές παραμέτρους που θα παρέπεμπαν στη μία, μονοεπιπίπεδη ίσως φωνή. Στο σανίδι του θεάτρου «Στοά» αναβιώνουν πρόσωπα και πράγματα που συνοδεύουν τον ηθοποιό στο ταξίδι της μνήμης για λογαριασμό κάποιου άλλου. Και αυτός ο «κάποιος άλλος» συνυφαίνει ένα ιστορικό υπόβαθρο σε συνάρτηση με την αυτοβιογραφία ενός ανθρώπου με ιδιαίτερη προσωπικότητα. Οι ιστορικές αναφορές, στον λόγο που εκφωνείται από τον Θανάση Παπαγεωργίου, σκιαγραφούν τον Μάρκο Βαμβακάρη και παραπέμπουν σε κοινωνικές συντεταγμένες, χαρακτηριστικές του χωροχρόνου που εξελίσσονται μαζί με τον άνθρωπο και το έργο του.
Ο Μάρκος Βαμβακάρης εκκινώντας από προσωπικά βιώματα απλώνει το ρεμπέτικο τραγούδι στις παρυφές του αφηγήματος μιας ολοκληρωμένης και έντονα βιωθείσας ζωής. Η δική του ζωή είναι η ζωή όλης της συλλογικότητας που τον περιβάλλει και διεισδύει στα άδυτα ενός μεστού οικουμενικού συνειδέναι. Τόσο ως σκηνοθέτης όσο και ως ερμηνευτής ο Θανάσης Παπαγεωργίου αντιμετωπίζει τον Μάρκο Βαμβακάρη με συγκινητικό σεβασμό, κουβεντιαστά, όπως ένας μεγάλος διηγείται ένα παραμύθι στα μικρά παιδιά. Η διήγηση στηρίζεται στην διασκευή της Νάνσης Τουμπακάρη, που αντλεί το μεγαλύτερο μέρος του υλικού της από το βιβλίο της Αγγελικής Βέλλου Κάιλ, «Μάρκος Βαμβακάρης-Αυτοβιογραφία», καθώς και αποσπασματικές μαρτυρίες για τον Μάρκο, που της παρείχε ο γνωστός «ιστοριογράφος» του ρεμπέτικου Παναγιώτης Κουνάδης.
Ο Θανάσης Παπαγεωργίου, πιστός στην γλώσσα που χρησιμοποιεί ο λαός της εποχής και πιο συγκεκριμένα, το περιβάλλον του Βαμβακάρη, φροντίζει ιδιαίτερα τον ρυθμό κατά την έκθεση του λόγου, τον οποίο διανθίζει με προσωπικά στοιχεία χαρακτηριστικά του ρεαλισμού τον οποίο επαγγέλλεται. Άριστος γνώστης της πολιτικοποιημένης ρεαλιστικής φόρμας και των εξειδικευμένων τρόπων εκφοράς της, ο Θανάσης Παπαγεωργίου προσαρμόζει αριστοτεχνικά τους τόνους της ιδιολέκτου για να αποδώσει ευθύβολα την κοινωνιόλεκτο αλλά και τις απαραίτητες συνάψεις μεταξύ της σωματικότητας του ηθοποιού και του εκφωνούμενου λόγου.
Το σκηνικό του μονολόγου, φροντισμένο από τη Λέα Κούση, προσαρμόζεται επίσης με τον χωροχρόνο εντός του οποίου κυριαρχεί το πολυθρύλητο μπουζούκι και ο μπαγλαμάς. Σαν μυθικά αντικείμενα, σαν βγαλμένα από την ταλαιπωρημένη ψυχή του ρεμπέτη, το όργανο και τα ταξίμια του, μετουσιώνονται σε ιερά και συνάμα βέβηλα βήματα που ακούγονται βαθειά μέσα στα τοπία του τεκέ. Εκεί ο μεγάλος καημός και ενίοτε ένας υφέρπων θυμός αγκαλιάζουν την θολούρα του μυαλού που γεννάει οφθαλμαπάτες.
Ο θεατής δεν μπορεί να μείνει έξω από όλο αυτό το μαγικό «πραγματικό» της ψευδαίσθησης. Ακολουθεί ομοιόμορφα και συγκλονισμένος τα λόγια, τις παράξενες κουβέντες, που απευθύνει ο ηθοποιός στο «παιδί» που ακούει και νοιώθει σιγά-σιγά τον πόνο. Η ρεμπέτικη γωνιά της καρδιάς γεμίζει μεράκι και νταλκά και μια πονεμένη υπερηφάνεια.
Αραιά και που, δηλαδή τακτικά, ακούγεται από κάπου ο ήχος και τα λόγια ενός ρεμπέτικου τραγουδιού, σε επίτηδες σχεδιασμένες νότες, τόσο όσο για να φτάσει να απλωθεί στην σάλα του θεάτρου το γλυκό μεράκι της αγάπης και της νοσταλγίας.
Στο θέατρο «Στοά» αναβιώνει συγκλονιστικά η Ιστορία του Μάρκου Βαμβακάρη που ξεδιπλώνεται σε δόσεις έτσι ώστε να φύγει ο θεατής γεμάτος από την ρεμπέτικη ιστορία, από τα πάθη και τα παθήματά της, από το μεγαλείο του λάθους και από αυτή την αβάσταχτη αλήθεια που κατακλύζει την σκηνή.
Αυτό συμβαίνει άλλωστε όλα τα χρόνια. Για όλους εμάς που αγαπήσαμε το θέατρο του Θανάση Παπαγεωργίου, τις δημιουργίες στην «Στοά», για όλους εμάς που γυρεύουμε τη δική μας ανάγκη να μην ξεχάσουμε, το θέατρο αυτό θα είναι πάντα ο τόπος μας, ανανεούμενος κάθε φορά, μοναδικός κι αγαπημένος.
*Η Μαρίκα Θωμαδάκη είναι Καθηγήτρια Θεωρίας και Σημειολογίας του Θεάτρου, τ. Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστήμιου Αθηνών.
