To άρθρο μας παραχώρησε το Θέατρο Σταθμός, το οποίο είναι δημοσιευμένο στη σελίδα του facebook/ΘεατροΣταθμός . Ευχαριστούμε πολύ.
ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΔΑΙΜΟΝΑ ΕΑΥΤΟΥ
(Ότι η συνείδηση μου θεωρεί σωστό)
αρχαιοελληνική φράση
Για αρκετές εβδομάδες βιώνουμε μια δραματική οικουμενική κατάσταση λόγω της πανδημίας του κορωναἵού Govid-19. Στην Ιατρική κοινότητα γνωρίζουμε τους κορωναἵούς, όμως ο συγκεκριμένος αποδεικνύεται να έχει ιδιαίτερη μεταδοτικότητα όσο και θανατηφόρα συμπτώματα.
Πρόκειται για μια κυριολεκτικά πανανθρώπινη απειλή κατά της ζωής μας, που προκαλεί αυτονόητο φόβο, επειδή αναδεικνύει την ευαλοτότητα όλων μας, ανεξαρτήτως εθνικότητας, κοινωνικής προέλευσης, πνευματικής ή ψυχικής ιδιοσυγκρασίας, απέναντι σε ένα αόρατο όσο και συγκεκριμένο εχθρό.
Η προοπτική του θανάτου όχι μόνον του εαυτού μας αλλά και των αγαπημένων μας προσώπων, δημιουργεί αφ’ ενός ψυχικές μεταλλάξεις και διαταραχές και αφ’ ετέρου πρωτόγνωρες συμπεριφορές και αντιδράσεις. Από την ακραία άρνηση του κινδύνου έως την επινόηση νοσηρών πρακτικών για την αποφυγή του.
Εκείνο που φαντάζει παράλογο και για πολλούς δυστυχώς ανεφάρμοστο είναι ότι το μοναδικό αντίδοτο σε αυτόν τον πρωτόγνωρο εχθρό-όχι και τόσο πρωτόγνωρο σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία που ανασύρονται σχετικά με τις πανδημίες ανά τους αιώνες- το μοναδικό αντίδοτο μέχρι να εφευρεθεί το φάρμακο και το εμβόλιο είναι η απομάκρυνση, η απομόνωση, η μοναχικότητα, η κοινωνική αποστασιοποίηση (ένας μπρεχτικός όρος που μπήκε στην καθημερινότητα μας).
Όλα όσα δηλαδή οι σύγχρονοι μας έμαθαν να αποφεύγουν, να απομακρύνουν και να μην αντέχουν.
Οι κοινωνίες μας έχουν εθιστεί στην κουλτούρα της εξωστρέφειας, των μετακινήσεων, των πολλαπλών συναναστροφών και συνευρέσεων των συναλλαγών και άλλων συν που καταλήγουν πλην. Το «μένουμε σπίτι» άγνωστος όρος. Φτιάχνουμε σπίτια για να τα εγκαταλείψουμε , να το «ρίξουμε έξω».
Ο απρόσμενος θανατηφόρος επισκέπτης ήλθε για να μας μάθει πολλά και να αναδείξει άγνωστες και απωθημένες πλευρές του εαυτού μας. Θα καταφέρουμε να αξιοποιήσουμε αυτό το μάθημα; Έχουμε τη δυνατότητα να βιώσουμε αυτήν την ιογενή κατάσταση ως μέρες νόησης, κατανόησης και επινόησης; Θα ανταποκριθούμε;
Τις τελευταίες μέρες, και λόγω Πάσχα, ακούστηκαν και γράφτηκαν πολλές α-νοησίες για τη νίκη της ζωής επί του θανάτου, για το ελληνικό φως, για το ανέσπερο φως της ορθοδοξίας, για την πίστη, για τη δύναμη του θαύματος, κοινότοπες και στερεοτυπικές ιδεοληψίες από ανθρώπους που και σκέψη και κρίση διαθέτουν, είναι όμως βυθισμένοι στη ψευδαίσθηση της δογματικής τους τυφλότητας.
Έχουμε τη θέληση να μετακινηθούμε από την αντίληψη της νίκης της ζωής επί του θανάτου, της ανάστασης; Να απομακρυνθούμε από την πλάνη εφ’ όσον γνωρίζουμε ότι το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει, ότι ο θάνατος κυριαρχεί τελικά επί της ζωής; Έχουμε την ικανότητα να θέσουμε τη θνητότητα, το πεπερασμένο της ύπαρξης μας στο κέντρο του πολιτισμού μας, να γίνει η αφετηρία για τον νέο ανθρωπισμό μας;
Το χρειαζόμαστε, είναι η άμεση ζωοποιός μας ανάγκη, εκείνη που θα μας προσφέρει μια νέα προοπτική στην κατεύθυνση προς την αλήθεια μας. Αλήθεια είναι ότι μέσα στην καθολική αμηχανία τολμήσαμε να δοθεί προτεραιότητα στην επιστήμη, κυρίως στην Ιατρική, σε σχέση με την οικονομία και την πολιτική, ιδιαίτερα στη χώρα μας με τα γνωστά υποδειγματικά αποτελέσματα.
Παράλληλα έχει αναδυθεί και μια καλλιτεχνική θεώρηση του φαινομένου, η τέχνη έρχεται μετά την επιστήμη να παίξει και εκείνη κεντρικό ρόλο στην παρούσα δυστοπία, εφ’ όσον πάντα έλκεται από αυτήν.
Φαίνεται ότι όταν η πραγματικότητα εμφανίζεται αμείλικτη, ανελέητη και αναπόδραστη, η μετουσίωση της σε τέχνη μέσω της μεταφοράς της μετωνυμίας και της μεταγραφής λειτουργεί παρηγορητικά και συχνά θεραπευτικά.
Η Δραματοθεραπεία με κύρια θεραπευτικά εργαλεία τη μεταφορά και την αισθητική απόσταση φαίνεται να λειτουργεί αποτελεσματικά σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς.
Οι άνθρωποι της τέχνης έχουν την τιμητική τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου φιλοξενούνται συχνά πυκνά απόψεις, συνεντεύξεις, θεατρικές παραστάσεις, ταινίες αλλά και παλαιότερα προφητικά κείμενα ή αποσπάσματα τους. Ο Βοκάκιος, ο Καμύ, ο Ιονέσκο, ο Σαίξπηρ και τόσοι άλλοι αποτελούν συχνές αναφορές.
Μια πλημμυρίδα τέχνης έχει ξεχυθεί στο διαδίκτυο να προλάβει την πλήξη και την ανία των ημέρων. Μια υπερπροσφορά πνευματικής τροφής για την εποχή του εγκλεισμού, μια εποχή που παραμένει καταναλωτική, που επιζητά το περισσότερο και περισσότερο, ακόμη και κατά τη διάρκεια της παραμονής στο σπίτι. Φαίνεται ότι η γνωστή φράση του Pascal «όλα μας τα δεινά προέρχονται από το ότι δεν είμαστε ικανοί να καθίσουμε ήρεμα σε ένα δωμάτιο, μονάχοι» για άλλη μια φορά επιβεβαιώνεται.
Δεν είναι απαραίτητο να ανακαλύψουμε όλες τις δημιουργικές μας πλευρές, να δούμε όσες παραστάσεις, ταινίες και μουσικά σύνολα δεν είχαμε προλάβει να παρακολουθήσουμε τον προηγούμενο καιρό στη φρενίτιδα που βρισκόμασταν. Δεν χρειάζεται για άλλη μια φορά να επιστρατεύσουμε όλα εκείνα τα άλλοθι που μας εμπόδιζαν να αντικρύσουμε τον εαυτό μας την ίδια στιγμή που μας υπόσχονταν την αυτοπραγμάτωση μας.
Ας ησυχάσουμε και ας αφεθούμε σε μια εποχή επώασης που θα αποφέρει τους καρπούς της αργότερα. Είναι μια μοναδική ευκαιρία για ενεργό εφησυχασμό, μια γεμάτη σιωπή. Η απραξία για πρώτη φορά απαιτεί μια ενεργητική και όχι μια παθητική στάση ζωής.
Τι θα μείνει απ’ αυτόν τον ενεργό εγκλεισμό, την άσκηση υπακοής, την κοινωνική μας δοκιμασία, τη διαστολή του χρόνου, το καθρέφτισμα του εαυτού μας, την υπέρβαση της ατομικότητας μας, το αλληλέγγυο ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο μας, την εκτίμηση της σωματικής επαφής, τη λαχτάρα μιας απαγορευμένης αγκαλιάς, την επιθυμία ενός φιλιού, ενός αγγίγματος; Ας είμαστε ρεαλιστές. Γνωρίζω από την επαγγελματική μου ιδιότητα ότι οι σχέσεις επηρεάζονται σε περιόδους κρίσης αλλά κατόπιν επανέρχονται στην προηγούμενη δυναμική τους.
Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί έντονος διάλογος σχετικά με την «ελαστικότητα του εγκεφάλου» και τη δυνατότητα του να προσαρμόζεται ανάλογα των συνθηκών. Θα προσαρμοστούμε για άλλη μια φορά και πολύ γρήγορα μόλις περάσει και αυτό, θα επιστρέψουμε στις προηγούμενες συμπεριφορές και πρακτικές. Φυσικά δεν υποτιμώ τις οικονομικές επιπτώσεις που θα προκληθούν.
Αυτή η επιστροφή είναι ο φόβος μου. Η επαναφορά της κανονικότητας, εκείνου δηλαδή που μέχρι τώρα θεωρούσαμε μη κανονικό και θέλαμε να αλλάξουμε. Μια οικουμενική καταστροφή δεν δημιουργεί απαραίτητα και συλλογική συνείδηση. Ας αποκτήσουμε τουλάχιστον ενσυνειδητότητα (mindfulness).
Απρίλιος 2020
Στέλιος Κρασανάκης MD
Ψυχίατρος-Δραματοθεραπευτής-Σκηνοθέτης-Διδάσκων ΕΚΠΑ
