Η άλλη πλευρά της καταιγίδας

Η άλλη πλευρά της καταιγίδας
Μια φανταστική συνάντηση του Όρσον Ουέλς με τον κόσμο του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ

με την οποία ανοίγει την 1η Ιουνίου το φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου στην Πειραιώς 260. Μια πρωτότυπη σύνθεση του καταξιωμένου Έλληνα σκηνοθέτη, για 7 μοναδικές παραστάσεις, εκεί όπου “το θέατρο συνομιλεί με τον κινηματογράφο και η μαγεία με το όνειρο”.

Ακούστε τον Γιάννη Χουβαρδά να μιλάει για το «παιδί» που γεννήθηκε από τη συνάντηση του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ με τον Όρσον Ουέλς, και δείτε τους ηθοποιούς της παράστασης, Ελένη Μπούκλη, Αλέξανδρο Μυλωνά, Δημήτρη Πιατά, Άλκηστη Πουλοπούλου, Έκτορα Λυγίζο και Πυγμαλίωνα Δαδακαρίδη να καταθέτουν τις δικές τους σκέψεις και να δίνουν τις δικές τους ερμηνείες. 

Η παράσταση

Όμως αυτή την άξεστη μαγεία μου τώρα θα την απαρνηθώ …

Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Η καταιγίδα

Δεν ξέρω τι θα πει «απαρνούμαι» …

Όρσον Ουέλς, Η άλλη πλευρά του ανέμου

Η άλλη πλευρά της καταιγίδας είναι ο σκηνικός κόσμος μέσα στον οποίο διαδραματίζεται η εκδίκηση του μάγου της μεγάλης οθόνης Όρσον Ουέλς από όσους εμπόδισαν την εξέλιξή του στο Χόλλυγουντ. Κατά απροσδόκητο τρόπο, η ιστορία της εμπειρίας του με τα μεγάλα στούντιο, που λυμαίνονταν το αμερικανικό σινεμά της Χρυσής Εποχής, παρουσιάζει σκανδαλώδεις ομοιότητες με την ιστορία ζωής του Πρόσπερο, του μάγου από την Καταιγίδα του Σαίξπηρ. Η σύλληψη αντλεί επίσης έμπνευση από την τελευταία ταινία του Όρσον Ουέλς, Η άλλη πλευρά του ανέμου^[1], αλλά και από άλλες ταινίες του (π.χ. F for Fake), καθώς και από στιγμές της καθημερινότητάς του και από πεποιθήσεις του περί δημιουργίας (π.χ. το «θεϊκό ατύχημα»^[2]).

– 

Η καταιγίδα [3] του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ

Έργο του 1610, η Καταιγίδα είναι το γεμάτο πάθος ξεκαθάρισμα των λογαριασμών του μεγαλύτερου δραματουργού της ιστορίας με τον πραγματικό κόσμο. Θεωρείται το τελευταίο δημιούργημα, και ένα από τα πλέον σημαντικά, του Σαίξπηρ. Εκτός από φιλοσοφική και καλλιτεχνική αυτοβιογραφία, η Καταιγίδα αποτελεί ταυτόχρονα την ποιητική διαθήκη του και τον αποχαιρετισμό του στο θέατρο.

Ο Πρόσπερο, δούκας του Μιλάνου, προκειμένου να αφοσιωθεί στην τέχνη της μαγείας και τις μυστικιστικές μελέτες, παραχωρεί τον θρόνο στον αδερφό του Αντόνιο, ο οποίος, με τη βοήθεια του Αλόνζο, σφετερίζεται την εξουσία αλλά και την περιουσία τού Πρόσπερο. Μη σταματώντας εκεί, επιδιώκει να αφανίσει τόσο τον ίδιο όσο και την κόρη του Μιράντα, εγκαταλείποντάς τους στη θυελλώδη θάλασσα, πάνω σε ένα σαπιοκάραβο. Οι δυο τους, όμως, σώζονται και καταλήγουν σ’ ένα ερημονήσι.

Στο νησί, που κάποτε ανήκε στη μάγισσα Σίκοραξ, ο Πρόσπερο όχι μόνο γίνεται πολύτιμος δάσκαλος για τη Μιράντα αλλά και εξελίσσεται σε μεγάλο μάγο και αποκτά τέλειο έλεγχο σε στοιχεία της φύσης και ξωτικά, όπως είναι ο Άριελ, το αιθέριο πνεύμα που η Σίκοραξ είχε φυλακίσει στη διχάλα ενός δέντρου και που γίνεται πιστός ακόλουθος του Πρόσπερο. Υπηρέτης του Πρόσπερο και της Μιράντας χρίζεται ο γιος τής Σίκοραξ, ο Κάλιμπαν, τον οποίον ο Πρόσπερο προσπαθεί να εκπολιτίσει διδάσκοντάς του τη γλωσσική έκφραση· εκείνος, με τη σειρά του, μαθαίνει στον Πρόσπερο όλα τα μυστικά του νησιού. Όμως, έπειτα από μια απόπειρα βιασμού της Μιράντας από τον Κάλιμπαν, οι σχέσεις των δύο αντρών γίνονται πολύ κακές: ο Πρόσπερο φέρεται φριχτά στον Κάλιμπαν και ο Κάλιμπαν δεν χάνει ευκαιρία να καταριέται τον Πρόσπερο.

Στο μεταξύ, μια ευνοϊκή σύνοδος των άστρων φέρνει τον Πρόσπερο κοντά στο μεγάλο του σχέδιο, την εκδίκηση όσων του έκλεψαν τον θρόνο: Το καράβι των συνωμοτών ταξιδεύει κοντά στο νησί και ο Πρόσπερο προκαλεί, με τη μαγική τέχνη του, μια τρικυμία, κατά την οποία το καράβι βουλιάζει. Οι ναυαγοί, χωρισμένοι σε ομάδες, σκορπίζονται στο νησί και κάθε ομάδα πιστεύει ότι είναι η μόνη επιζήσασα. Η ομάδα των αρχόντων παρασύρεται από τις παραισθήσεις που προκαλεί ο Πρόσπερο και φτάνουν μέχρι το έγκλημα και την τρέλα. Οι γελοίοι ακόλουθοί τους, Στέφανο και Τρινκούλο, φτάνουν, χάρη σ’ ένα γερό μεθύσι και τις υποσχέσεις του Κάλιμπαν, να πιστέψουν πως μπορούν να ανατρέψουν τον Πρόσπερο και να γίνουν οι ίδιοι βασιλιάδες του νησιού, ενώ ο Φερντινάντο, γιος του Αλόνζο, συναντάει τη Μιράντα και την ερωτεύεται σφόδρα. Τελικά, στους συνωμότες αποκαλύπτεται ότι βασανίζονται επειδή είχαν αδικήσει τον Πρόσπερο. Ειλικρινά μεταμελημένοι, επιστρέφουν στον Πρόσπερο το δουκάτο του και ζητούν συγχώρεση. Όλοι συμφιλιώνονται και η Μιράντα με τον Φερντινάντο αρραβωνιάζονται. Ο Πρόσπερο ελευθερώνει τον Άριελ, αποκηρύσσει τη μαγεία κι εγκαταλείπει τα μαγικά του σύνεργα στο νησί, προτού επιστρέψει, και πάλι δούκας, στο Μιλάνο.

Η τρικυμία πέρασε, τα μάγια λύθηκαν και η παράσταση τελείωσε. Η ιστορία ξαναγυρίζει στην αφετηρία της, σαν να μη συνέβη τίποτα. Η ζωή ξαναρχίζει, όπως ήταν και πριν, για τους ήρωες του δράματος και για τους θεατές.

– 

Η άλλη πλευρά της καταιγίδας του Γιάννη Χουβαρδά

Έργο του 2021-2022, η Άλλη πλευρά της καταιγίδας είναι το γεμάτο πάθος ξεκαθάρισμα των λογαριασμών ενός από τους μεγαλύτερους κινηματογραφιστές της ιστορίας με τα χολλυγουντιανά στούντιο που κυριαρχούσαν κατά τη Χρυσή Εποχή του αμερικανικού σινεμά, ένα αίτημα καλλιτεχνικής ελευθερίας αλλά και μια σπαρακτική ψυχανάλυση της δημιουργικής φύσης κάθε καλλιτέχνη.

Ο Πρόσπερο / Όρσον Ουέλς, ιδιοφυία της σκηνής και της οθόνης, προκειμένου να αφοσιωθεί σε ένα ιδιαίτερο ντοκιμαντέρ για το καρναβάλι στη Βραζιλία^[4], παραχωρεί το υλικό και τα πνευματικά του δικαιώματα στο στούντιο με την ονομασία «Σίκοραξ»^[5] και σε έναν φίλο του που λογάριαζε για αδερφό^[6]. Εκείνοι, καθ’ υπόδειξη του Αλόνζο^[7], αποπειρώνται να εξαφανίσουν την πρώτη ταινία του Πρόσπερο / Όρσον Ουέλς, τον Πολίτη Κέιν^[8], προχωρούν σε ένα ανελέητο, καταστροφικό μοντάζ της επόμενης ταινίας του, με τίτλο Οι υπέροχοι Άμπερσον, και εγγυώνται ότι ο σκηνοθέτης δεν θα ξαναδουλέψει στο Χόλλυγουντ ποτέ^[9].  Όλοι αυτοί οι «συνωμότες» δεν διαφέρουν σε τίποτα από τη Μαφία, που πράγματι ενεπλάκη ενεργά στην ιστορία του Χόλλυγουντ…^[10] Στην παρέα τους και η Γκονζάλα^[11], η άκρως ερωτική και αδίστακτη femme fatale, πρωταγωνίστρια σε φιλμ νουάρ αλλά και στις φαντασιώσεις όλων των αρσενικών, πρώην σύζυγος και αγαπημένη πρωταγωνίστρια του Πρόσπερο / Όρσον Ουέλς.

Ο Πρόσπερο / Όρσον Ουέλς αποσύρεται τότε, μαζί με την κόρη του^[12], σε ένα παλιό, εγκαταλελειμμένο στούντιο της «Σίκοραξ», όπου οργανώνει την εκδίκησή του, με μια ταινία-κύκνειο άσμα, η οποία θα περιέχει όλα όσα αποστρέφεται το Χόλλυγουντ της εποχής: μη γραμμική αφήγηση, αποσπασματικές εικόνες, αστραπιαίες αλλαγές πλάνων, απότομο μοντάζ, εναλλαγή από το έγχρωμο στο ασπρόμαυρο κλπ.^[13]  Αρωγοί του στο –κατά τη δική του εκτίμηση– αριστούργημα αυτό είναι ο Άριελ^[14], ένας πιστός οπερατέρ, έτοιμος να εκπληρώνει απνευστί κάθε τρελή ιδέα του ειδώλου του, και ο Κάλιμπαν^[15], που εξαναγκάζεται να εκτελεί όλες τις τεχνικές αγγαρείες πάνω στο πλατό. Ο Κάλιμπαν ήταν κάποτε ηθοποιός της «Σίκοραξ», η οποία, αγνοώντας το ταλέντο του, του επεφύλαξε μια ακραία τυποποίηση στον ρόλο του ειδεχθούς δολοφόνου, ενώ ο Πρόσπερο / Όρσον Ουέλς έχει υποσχεθεί να του προσφέρει ρόλους που του αξίζουν, εάν δεχτεί να τον ακολουθήσει – φυσικά, αθετεί την υπόσχεση αυτή και μετατρέπει τον Κάλιμπαν σε σκλάβο του, τον οποίο παρακολουθεί και διατάζει διαρκώς.

Πράγματι, οι συνωμότες προσκαλούνται να παρακολουθήσουν πλάνα από την ταινία αυτή, ώστε να προσφέρουν χρηματοδότηση για την ολοκλήρωσή της, χωρίς βέβαια να γνωρίζουν περί τίνος πρόκειται, ούτε ποιος είναι ο δημιουργός της. Ξαφνικά, ανακαλύπτουν ότι πρωταγωνιστούν στην ταινία οι ίδιοι, ευρισκόμενοι σε ένα πάρτι που –τι αλλόκοτο– εξελίσσεται ακόμα, και, όντας μεθυσμένοι, βουτούν στην πισίνα, μέσα στην οποία προκαλείται μια τρικυμία, νιώθουν να πνίγονται, και ξαφνικά ξυπνούν, εκείνοι και τα τσιράκια τους, σ’ ένα εξωτικό νησί^[16].

Είναι το νησί που έχει δημιουργήσει ο Πρόσπερο / Όρσον Ουέλς με παλιά σκηνικά και παρωχημένο εξοπλισμό που βρήκε στο στούντιο. Εκεί οι συνωμότες οδηγούνται στην τρέλα, μέσα από οπτασίες που ο σκηνοθέτης δημιουργεί χάρη στην κινηματογραφική τέχνη του[17]· εκεί γνωρίζονται και ερωτεύονται η Μιράντα με τον γιο του Αλόνζο, τον Φερντινάντο^[18], υπό τη σκηνοθετική μπαγκέτα του Πρόσπερο / Όρσον Ουέλς· εκεί λαμβάνει χώρα και η γελοιοποίηση του κωμικού διδύμου Στέφανο και Τρινκούλο^[19], που οδηγούνται στην παρενδυσία και την κωμική συνωμοσία χάρη στις υποσχέσεις του Κάλιμπαν ότι θα τους κάνει αρχηγούς του στούντιο· και, βέβαια, εκεί επανενώνονται οι δύο σύζυγοι, ο ιδιοφυής δημιουργός και η παντοτινή πρωταγωνίστριά του.

Τελικά, αποκαλύπτεται σε όλους ότι υπέφεραν επειδή είχαν αδικήσει τον Πρόσπερο / Όρσον Ουέλς. Ειλικρινά μεταμελημένοι, αναγνωρίζουν την ιδιοφυία του και ζητούν συγχώρεση. Όλοι συμφιλιώνονται, ο Πρόσπερο / Όρσον Ουέλς αντιλαμβάνεται τη ματαιότητα των πάντων, απαρνιέται την τέχνη του και κλείνει τους λογαριασμούς του με τον κόσμο, αποχαιρετώντας όσα τον κατέστησαν συγχρόνως μεγάλο και παρία, με μια γιορτή-γύρο του θριάμβου που θυμίζει το γκραν φινάλε του φελινικού 8 ½…

Η καταιγίδα πέρασε, τα μάγια λύθηκαν, η ταινία και η παράσταση τελείωσε. Η ιστορία ξαναγυρίζει στην αφετηρία της, σαν να μη συνέβη τίποτα. Η ζωή ξαναρχίζει, όπως ήταν και πριν, για τους ήρωες του δράματος και για τους θεατές.

– 

Γιατί είμαστε, φτωχοί εμείς,  

από το ίδιο υλικό που είναι φτιαγμένα τα όνειρα,  

και η μικρή ζωούλα μας τελειώνει μ’ έναν ύπνο…

–