«Αφιερώστε την καρδιά σας στην εναντίωση της»
Μια performance του Φίλιππου Τσιτσόπουλου
με αφορμή τον «Γυάλινο κόσμο»
και το κείμενο του Τενεσί Γουίλιαμς «Η καταστροφή της επιτυχίας»
Σάββατο 7 Δεκεμβρίου, στις 7.30μμ
Ο Φίλιππος Τσιτσόπουλος εμπνέεται από το έργο The Glass menagerie (Γυάλινος κόσμος) και από ένα κείμενο του ’50 του ίδιου του Τενεσί Ουίλιαμς που μιλά για την καταστροφική σχέση της τέχνης με την επιτυχία, για να παρουσιάσει μια μικρής διάρκειας (20 λεπτών) περφόρμανς στο φουαγιέ της σκηνής της Φρυνίχου του Θεάτρου Καρόλου Κουν Κουν λίγο πριν την παράσταση του Γυάλινου Κόσμου σε σκηνοθεσία Antonio Latella.
Είμαστε οι κάτοικοι μιας παράξενης γωνιάς του σύμπαντος που περιστρέφεται στη μέση μιας τεράστιας αταξίας, ανήκουμε σε ένα είδος που βρίσκεται στα μισά του δρόμου ανάμεσα στα θηρία και τους αγγέλους… μας έφεραν εδώ χωρίς να μας ζητήσουν τη γνώμη μας και χωρίς να μας εξηγήσουν τους κανόνες του παιχνιδιού. Ως εκ τούτου, δεν οφείλουμε τίποτα σε κανέναν. Κανείς δεν μας χρωστάει τίποτα. Μαθαίνουμε. Δεν ξέρουμε. Ξέρουμε μόνο την Επιθυμία και τον Θάνατο.
Η τέχνη δεν ήταν ποτέ η επικράτεια του αληθινού… αλλά του ομοιώματος, της παγίδας για το βλέμμα, του ιερού ψέματος που ονομάζουμε Ομορφιά.
Το πέρασμά μας από τους δρόμους της ύπαρξης αφήνει ένα κατάλοιπο που συχνά παρασύρεται από τον άνεμο της λήθης ή θάβεται κάτω από τη βροχή της απόρριψης και τη λάσπη της επιθυμίας να γυρίσουμε τη σελίδα χωρίς να κοιτάξουμε πίσω.
Η καλλιτεχνική παραγωγή που αφήνει κανείς πίσω του είναι μέρος αυτού του υπολείμματος. Και αυτό που φαίνεται να έχει βλαστήσει πάνω του είναι ίσως το μόνο πράγμα που μας ανήκει εξ ολοκλήρου και που μπορούμε να δώσουμε στους άλλους. Το ονομάζω “η κληρονομιά που μας αξίζει να προσφέρουμε”. Τα υπόλοιπα… vanitas vanitatis!
The Catastrophe of Success
«Η καταστροφή της επιτυχίας» (“The catastrophe of success”)
Μετάφραση Φίλιππος Τσιτσόπουλος
“Φέτος το χειμώνα συμπληρώθηκε η τρίτη επέτειος από την πρεμιέρα της παράστασης “The Glass Menagerie” στο Σικάγο, ένα γεγονός που τερμάτισε ένα μέρος της ζωής μου και ξεκίνησε ένα άλλο, τόσο διαφορετικό σε όλες τις εξωτερικές συνθήκες όσο θα μπορούσε κανείς να φανταστεί. Με άρπαξαν από την ουσιαστική λήθη και με έσπρωξαν στην ξαφνική προβολή, και από την επισφαλή ενοικίαση επιπλωμένων δωματίων στην επαρχία μεταφέρθηκα σε μια σουίτα, σε ένα πρώτης κατηγορίας ξενοδοχείο του Μανχάταν. Η εμπειρία μου δεν ήταν μοναδική. Η επιτυχία έρχεται συχνά τόσο απότομα στη ζωή των Αμερικανών, γιατί η ιστορία της Σταχτοπούτας είναι ο αγαπημένος μας εθνικός μύθος, ο ακρογωνιαίος λίθος της κινηματογραφικής βιομηχανίας, αν όχι και της ίδιας της Δημοκρατίας. Την έχω δει να διαδραματίζεται στην οθόνη τόσο συχνά που είχα πλέον την τάση να χασμουριέμαι, όχι με δυσπιστία αλλά με μια στάση του Who cares!
Κάθισα και κοίταξα γύρω μου και ξαφνικά έπαθα μεγάλη κατάθλιψη. Είπα στον εαυτό μου, ότι αυτή είναι απλώς μια περίοδος προσαρμογής. Αύριο το πρωί, θα ξυπνήσω σε αυτή τη πολυτελή σουίτα ξενοδοχείου πρώτης κατηγορίας ενώ κάτω θα ακούγεται το διακριτικό βουητό μιας λεωφόρου της East Side και έτσι θα εκτιμήσω την κομψότητά της και θα απολαύσω τις ανέσεις της και θα ξέρω ότι έχω φτάσει στο αμερικανικό “Όλυμπο”. Αύριο το πρωί, θα κοιτάξω τον πράσινο σατέν καναπέ, και θα τον ερωτευτώ σφόδρα. Αλλά μόνο προσωρινά γιατί το πράσινο σατέν μοιάζει επίσης με γλίτσα στα στάσιμα νερά.
Το πρωί όμως όταν ξύπνησα, ο ανεκδιήγητος μικρός καναπές φαινόταν πιο αποκρουστικός από το προηγούμενο βράδυ και είχα ήδη αρχίσει να παχαίνω πολύ επίσης για να φοράω το κοστούμι των 125 δολαρίων που μου είχε επιλέξει ένας μοντέρνος γνωστός μου. Στη σουίτα ξαφνικά τα πράγματα άρχισαν να σπάνε κατά λάθος. Ένα μπράτσο ξεκόλλησε από τον καναπέ. Καψίματα από τσιγάρα εμφανίστηκαν στην γυαλισμένη επιφάνεια των επίπλων. Τα παράθυρα έμεναν ανοιχτά συχνά και μια νεροποντή πλημμύρισε τη σουίτα. Αλλά η καμαριέρα πάντα τακτοποιούσε τα πράγματα και η υπομονή της διεύθυνσης ήταν πραγματικά ανεξάντλητη. Τα βραδινά μου πάρτι δεν μπορούσαν ούτε αυτά να τους προσβάλουν σοβαρά. Τίποτα δεν τους ενοχλούσε, έχω την αίσθηση ότι ακόμη και μια βόμβα κατεδάφισης δεν φαινόταν να τους ενοχλεί.
Ζούσα αγκαλιά με το τηλέφωνο της υπηρεσίας δωματίου. Αλλά ακόμη και σε αυτό υπήρχε μια απογοήτευση. Όταν μια φορά μεταξύ της στιγμής που παρήγγειλα το δείπνο από το τηλέφωνο και της στιγμής που αυτό κυλούσε “αιμόφυρτο” στο σαλόνι μου σαν πτώμα πάνω σε τραπέζι με λαστιχένια ρόδα, ένιωσα τέτοια βαρεμάρα που έχασα κάθε ενδιαφέρον ακόμα και γι’ αυτό. Μια φορά, φαντάσου, παρήγγειλα ένα φιλέτο και ένα παγωτό σοκολάτας, αλλά όλα ήταν τόσο “πονηρά” μεταμφιεσμένα στο τραπέζι που μπέρδεψα τη σάλτσα σοκολάτας με τη σάλτσα και την έριξα πάνω στο φιλέτο.
Φυσικά όλα αυτά ήταν η πιο ασήμαντη πτυχή μιας πνευματικής εξάρθρωσης που άρχισε να εκδηλώνεται με πολύ ανησυχητικούς για μένα τρόπους. Σύντομα ανακάλυψα τον εαυτό μου να αδιαφορεί για τους ανθρώπους. Ο κυνισμός θέριεψε μέσα μου. Όλες οι συζητήσεις μου ακούγονταν σαν να είχαν ηχογραφηθεί πριν από χρόνια και να αναπαράγονταν σαν σε δίσκο 72 στροφών σε πικάπ. Η ειλικρίνεια και η ευγένεια έμοιαζαν να έχουν εξαφανιστεί από τις φωνές των φίλων μου. Τους υποπτευόμουν όλους για υποκριτές. Σταμάτησα να τους τηλεφωνώ, σταμάτησα να τους βλέπω. Δεν είχα πια υπομονή για αυτό που θεωρώ ανούσια κολακεία.
Βαρέθηκα τόσο πολύ να ακούω τους ανθρώπους να λένε: “Μου άρεσε πολύ το έργο σας!” που δεν μπορούσα να πω άλλο ευχαριστώ. Πνίγηκα από τις λέξεις τους και έγινα αγενής.
Δεν ένιωθα πλέον υπερηφάνεια για το ίδιο το έργο, αλλά άρχισα να το αντιπαθώ, πιθανώς επειδή ένιωθα πολύ άψυχος μέσα μου για να δημιουργήσω κάτι άλλο από τότε . Περπατούσα νεκρός μες στα παπούτσια μου και το ήξερα, αλλά δεν υπήρχαν φίλοι να τους το πω. Μόνο κόλακες.
Αυτή η περίεργη κατάσταση διατηρήθηκε περίπου τρεις μήνες, μέχρι τα τέλη της άνοιξης, όταν αποφάσισα να κάνω άλλη μια εγχείρηση στο μάτι, κυρίως λόγω των δικαιολογιών που μου έδινε για να αποσυρθώ μια για πάντα από τον κόσμο πίσω από μια μάσκα μιας γάζας. Ήταν και η τέταρτη επέμβαση στο μάτι μου.
Δεν ξεφεύγει ξέρετε κανείς τόσο εύκολα από την αποπλάνηση ενός εκχυδαϊσμένου τρόπου ζωής. Δεν μπορείς αυθαίρετα να πεις στον εαυτό σου, δεν θα συνεχίσω τη ζωή μου όπως ήταν πριν μου συμβεί αυτό το πράγμα, αυτό το γελοίο πράγμα, η Επιτυχία. Προσέξτε, μόλις το αντιληφθείτε πλήρως αυτό το κενό σε μια ζωή χωρίς να μάχεσαι, είστε ακριβώς εκείνη τη στιγμή και εφοδιασμένοι με το αντίδοτό του, δηλαδή με τα βασικά μέσα σωτηρίας. Από τη στιγμή που γνωρίζετε ότι αυτό είναι αλήθεια, ότι η καρδιά του ανθρώπου, το σώμα του και ο εγκέφαλός του, είναι σφυρηλατημένα σε ένα καυτό καμίνι με σκοπό τη σύγκρουση (τον αγώνα της δημιουργίας) και ότι με την απομάκρυνση της σύγκρουσης, ο άνθρωπος γίνεται ένα σπαθί που κόβει μαργαρίτες, και ότι όχι η στέρηση αλλά η πολυτέλεια είναι ο λύκος που καραδοκεί στην πόρτα και ότι οι κυνόδοντες του λύκου δεν είναι παρά όλες μας οι μικρές ματαιοδοξίες και η έπαρσή μας και η χαλαρότητα στις οποίες η Επιτυχία είναι ο βασικός μας κληρονόμος – Έχοντας αυτή τη γνώση θα είστε τουλάχιστον σε θέση να ξέρετε πού καραδοκεί ο κίνδυνος.
Γνωρίζεις, λοιπόν, ότι είσαι δημόσιο πρόσωπο όταν “έχεις όνομα”. Δηλαδή είσαι μια μυθοπλασία που δημιουργήθηκε με καθρέφτες και ότι ο μόνος κάποιος που αξίζει να είσαι είναι ο μοναχικός και αόρατος εαυτός σου, ο οποίος ανασαίνει πίσω από την πρώτη σου ανάσα και που δεν είναι τίποτα άλλο παρά το σύνολο των πράξεών σου. Και έτσι γνωρίζοντας αυτά τα πράγματα, μπορείς να επιβιώσεις ακόμα και από την καταστροφή που σου επιφέρει η σου επιφυλάσσει η Επιτυχία!
Ποτέ δεν είναι εντελώς αργά, εκτός αν αγκαλιάσεις τη “Θεά Σκύλα”, όπως την αποκαλούσε ο Ουίλιαμ Τζέιμς, και με τα δύο χέρια μάλιστα, και βρεις εκει ανάμεσα στα ασφυκτικά της χάδια, ακριβώς αυτό που πάντα ήθελε αυτό το νοσταλγικό αγοράκι μέσα σου, την απόλυτη αβίαστη προστασία. Η ασφάλεια είναι ένα είδος θανάτου, και μπορεί να σου έρθει μέσα σε μια καταιγίδα από επιταγές δικαιωμάτων, δίπλα σε μια πισίνα σε σχήμα νεφρού στο Μπέβερλι Χιλς, ή οπουδήποτε αλλού. Η ασφάλεια απέχει πολύ από τις συνθήκες που σε έκαναν καλλιτέχνη, αν αυτό είσαι ή αν προορίζεσαι να γίνεις. Ρωτήστε όποιον έχει βιώσει αυτό το είδος της επιτυχίας για το οποίο μιλάω- Τι καλό υπάρχει σε αυτό; Ρωτήστε τον!
Ίσως για να πάρετε μια ειλικρινή απάντηση θα πρέπει να του κάνετε μια ένεση από τον ορό της αλήθειας, αλλά το σίγουρο είναι ότι η λέξη που τελικά θα βογκήξει και θα βγει απ’ το στόμα του δεν θα είναι ακατάλληλη για εκτύπωση σε “ευγενικά” έντυπα.
Τότε, τι είναι καλό;
Είναι το εμμονικό ενδιαφέρον για τις ανθρώπινες υποθέσεις, και επίσης μια ορισμένη ποσότητα συμπόνιας και ηθικής πεποίθησης, που με την εμπειρία της ζωής μεταφράζεται σε χρώμα ή μουσική ή κίνηση ή ποίηση ή πεζογραφία ή οτιδήποτε άλλο είναι δυναμικό και εκφραστικό – αυτό είναι το καλό, για όλους. Και για σας επίσης, αν είστε σοβαροί στους στόχους σας. Ο William Saroyan έγραψε ένα σπουδαίο έργο πάνω σε αυτό το θέμα, που έλεγε ότι η καθαρότητα της καρδιάς είναι η μόνη επιτυχία που αξίζει να έχεις. “Στον καιρό της ζωής σου ζήσε!” Αυτός ο χρόνος είναι σύντομος και δεν επιστρέφει ξανά. Ξεγλιστράει, ενώ εγώ γράφω αυτό το κείμενο και ενώ εσείς το διαβάζετε, και το μονόστηλο του ρολογιού στο τοίχο σημαίνει μια λέξη:
Απώλεια, απώλεια, απώλεια, αν δεν αφιερώσετε την καρδιά σας στην εναντίωση της.»
